Historia Drugiego Planu Drzewa od wieków zajmowały ważne miejsce w kulturze i wierzeniach ludowych, będąc symbolem siły, ochrony i mądrości. Wśród nich dąb wyróżnia się jako szczególnie ceniony i otoczony szacunkiem, łącząc w sobie zarówno mistyczne, jak i praktyczne znaczenia, które przetrwały w opowieściach i obrzędach przekazywanych z pokolenia na pokolenie.
W jaki sposób wykorzystywano dąb i jego owoce w codziennym życiu?
Dąb był zawsze uznawany przez dawne ludy za drzewo, które otacza się dużym szacunkiem i respektem. Nazywano go królem lasu. Nie tylko ze względu na wierzenia z nim związane, ale także fakt, iż w gorszych czasach żołędzie stanowiące jego owoce służyły jako pokarm — dla zwierząt i dla ludzi. W przypadku zwierząt gospodarczych żołędzie stanowiły dla nich rodzaj paszy.
Z kolei w przypadku pokarmu dla ludzi żołędzie najpierw moczono w wodzie, aby pozbyć się z nich goryczy, po czym mielono je na mąkę. Pieczono z nich następnie chleb lub dodawano do zup.
Niekiedy do pieczenia chleba stosowano duże liście dębu. Kładziono na nich chleb w piecu i wierzono, że kto skubnie takiego bochenka, przejmie siłę dębu.
Wierzenia słowiańskie i chrześcijańskie związane z dębem
Słowianie nie bez powodu czcili dęby i obdarzali je dużym szacunkiem. Mowa tutaj bowiem o drzewie, które wzrasta przez pokolenia, stając się monumentalnym pomnikiem przyrody, który robi wrażenie. Były to zatem drzewa święte, co oczywiście należało do typowych, słowiańskich, pogańskich wierzeń.
Wiara w siłę i moc tego drzewa nie przeminęła wraz z religią chrześcijańską, ponieważ to właśnie na dębach wieszano kapliczki, święte obrazki i krzyże. Gałązki dębu wykorzystywano także do zdobienia kapliczek, czy ołtarzy podczas Bożego Ciała.
Drzew tych nie ścinano, ponieważ wierzono, że może to się skończyć zarazą, a w najgorszych przypadkach śmiercią.
Mroczne wierzenia związane z dębami
Spalanie liści dębowych również miało swoje magiczne podłoże. Uważano bowiem, że dymem oczyszcza się powietrze i odpędza diabelskie moce.
Tutaj także można wspomnieć o pewnych przypadkach podejrzewania topielców i wisielców o powstawanie z grobów. Aby tego nie robili i pozwolili ludności w spokoju odpoczywać nocą, przebijano ich trumny dębowymi kołkami. Jakże mocno to kojarzone jest z obecnym wizerunkiem wampirów!
W niektórych rejonach uważano też, że rosnący samotnie dąb oznacza miejsce, w którym pokucie poddawana jest duża zabitego człowieka. To jednak nie wszystko — trzymano się z daleka, uważając, że w tym drzewie nie płyną jego życiodajne soki, a krew przedwcześnie zmarłego.
Nie sposób nie wspomnieć również o czarownicach, które rzucając zaklęcia, zaklinały domowników. Dębowe liście umieszczały w ścianach chałup, po czym każda z nich miała rzec, aby liście te schły tak jak i mieszkańcy tego domostwa.
Wierzenia i przekonania związane z urodzajem i obfitymi plonami
Wiele wierzeń nawiązywało do samej jakości żołędzi. Im lepiej one wyglądały, tym lepszego roku spodziewano się w polach i gospodarstwach.
Przykładowo toczony przez robaki żołądź zwiastował bardzo dobry rok. Jeśli natomiast żołądź był pusty w środku, wskazywało to na zbliżającą się śmierć i pożary. Na dorodność plonów w polach, szczególnie zboża, miał wskazywać twardy rdzeń żołędzia wybranego do wróżenia.
W niektórych miejscowościach uważano, że na św. Michała należy rozkroić żołądź i sprawdzić, jakie jest jego wnętrze. Jeśli dorodne, lato będzie piękne i urodzajne. Jeśli nie, trzeba będzie liczyć się z deszczową pogodą.
Zdrowy jak dąb — metody leczenia darami dębu
Właściwości dębu sprawiały, że korzystano z niego także przy przygotowywaniu różnych mikstur, okładów i mieszanek dla poprawy zdrowia.
Na przykład wywar z gałązek dębowych lub kory miał pomagać na problemy z cerą, świerzbem, reumatyzmem, bólem zębów, na ból gardła, suchoty, przy problemach układu pokarmowego (w tym przy biegunce) i pęcherza moczowego, a nawet i przy odmrożeniach przez umieszczenie w wywarze odmrożonych kończyn.
Dąb był zatem istotnym symbolem zarówno w wierzeniach i codziennym życiu Słowian, jak i chłopów, którzy wiele z wcześniejszych przekonań przenieśli w dostosowanej formie do religii, pracy i zdrowia w swoich czasach.
.
.
Zdjęcie w artykule:
Michał Gorstkin Wywiórski – Stare dęby na łąkach w Rogalinie, 1907, Domena Publiczna, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Micha%C5%82_Gorstkin_Wywi%C3%B3rski_-_Stare_d%C4%99by_na_%C5%82%C4%85kach_w_Rogalinie.jpg
.
.
Źródła:
Drzewa w wierzeniach i obrzędach ludu polskiego, Adam Fischer, Lwów, Nakładem Towarzystwa Ludoznawczego, 1938
Dąb — drzewo zmarłych (z rozważań nad językowo-kulturowym obrazem dębu), Marzena Marczewska, Etnolingwistyka, 9/10, 1997/1998
Aspekty wierzeniowe w rekonstrukcji językowego obrazu drzew, Marzena Marczewska, Akademia Świętokrzyska w Kielcach, Acta Universitatis Wratislaviensis Np 2282, Język a Kultura, tom 16, Wrocław 2001
Symbole państwowe jako obiekt zainteresowania etnobotaniki — występowanie motywów drzew w symbolach państwowych krajów słowiańskich i ich znaczenie, P. P. Tomczyk, P. Pruszkowska-Przybylska, A. Klejps, Etnobiologia Polska, vol. 6 – 2016: 117-128
