Święty Jakub Starszy (hebr. יַעֲקֹב – Yaʿăqōḇ, gr. Ἰάκωβος – Iákōbos) był jednym z dwunastu Apostołów Jezusa Chrystusa i bratem św. Jana Ewangelisty. Nazywany „Starszym” (łac. Maior, gr. ho meizon) dla odróżnienia od drugiego apostoła o tym samym imieniu – Jakuba Młodszego. Był synem Zebedeusza i Salome, pochodził z Betsaidy lub Kafarnaum, a zanim został powołany przez Jezusa, pracował jako rybak wraz z ojcem i bratem.
W Ewangelii Jakub przedstawiany jest jako jeden z najbliższych uczniów Chrystusa – razem z Piotrem i Janem towarzyszył Jezusowi w najważniejszych momentach Jego działalności: podczas przemienienia na górze Tabor (Mt 17,1–9), wskrzeszenia córki Jaira (Mk 5,37) oraz modlitwy w Ogrodzie Getsemani (Mk 14,33).
Życie i działalność apostolska
Jakub miał gorący temperament – wraz z bratem Janem został przez Jezusa nazwany „Boanerges”, co oznacza „synowie gromu” (Mk 3,17). Oznaczenie to prawdopodobnie nawiązywało do ich impulsywności i żarliwej gorliwości w obronie wiary. Jeden z epizodów ewangelicznych ukazuje ich pragnienie, by „ogień z nieba spadł” na nieprzyjmujących Jezusa Samarytan (Łk 9,54).
Po Zesłaniu Ducha Świętego, zgodnie z tradycją, Jakub rozpoczął działalność misyjną. Choć przekazy biblijne nie wspominają o jego podróżach poza Palestyną, według późniejszych legend i hiszpańskich tradycji miał głosić Ewangelię na Półwyspie Iberyjskim – głównie w Galicji i Kastylia-La Mancha. Praca misyjna w Hiszpanii, mimo początkowego braku sukcesów, stała się początkiem niezwykle silnego kultu, który rozwinął się po jego śmierci.
Męczeńska śmierć i relikwie
Święty Jakub Starszy był pierwszym z apostołów, który poniósł śmierć męczeńską. Zginął ścięty mieczem w Jerozolimie z rozkazu króla Heroda Agryppy I około roku 44 n.e., co potwierdza Dzieje Apostolskie:
„W tym czasie król Herod zaczął prześladować niektórych członków Kościoła. Ściął mieczem Jakuba, brata Jana” (Dz 12,1–2).
Według tradycji, jego ciało zostało przewiezione przez uczniów drogą morską z Palestyny do Hiszpanii i pochowane w miejscu, gdzie dziś znajduje się Santiago de Compostela – najważniejsze sanktuarium św. Jakuba na świecie.
W IX wieku miało dojść do odkrycia jego grobu na terenach Galicji, co zapoczątkowało rozwój jednego z najstarszych i najważniejszych szlaków pielgrzymkowych w Europie – Camino de Santiago (Droga św. Jakuba). Pielgrzymują do niego od ponad 1000 lat ludzie z całej Europy – pokonując setki kilometrów w duchowej wędrówce.
Patronat Świętego Jakuba Starszego
Święty Jakub Starszy jest jednym z najważniejszych świętych Kościoła katolickiego, czczonym także w prawosławiu i anglikanizmie. Jego kult rozwinął się szczególnie silnie w średniowieczu, gdy był symbolem duchowego zjednoczenia chrześcijańskiej Europy.
Jakub Starszy jest patronem:
-
Hiszpanii i miasta Santiago de Compostela,
-
pielgrzymów, wędrowców, pątników i turystów,
-
aptekarzy, robotników i kapeluszników,
-
rycerzy i żołnierzy,
-
zakonów rycerskich (np. Zakonu św. Jakuba od Miecza),
-
opiekunem dobrej śmierci.
W Polsce szczególną opieką otacza parafie i sanktuaria położone przy dawnych szlakach pielgrzymkowych – m.in. w Sandomierzu, Toruniu, Jakubowie (Lubuskie).
Ikonografia i atrybuty
W sztuce przedstawiany jest jako mężczyzna w średnim wieku, z krótką brodą, często w stroju pielgrzyma: z szerokim kapeluszem, laską pielgrzyma, torbą i muszlą św. Jakuba (coquille Saint-Jacques). Muszla ta stała się uniwersalnym symbolem pielgrzymowania i jednocześnie znakiem rozpoznawczym szlaku Camino de Santiago.
Niekiedy w ikonografii pojawia się też koń i miecz – jako symbol walki duchowej, ale też nawiązanie do tzw. Santiago Matamoros („Jakub Pogromca Maurów”) – średniowiecznego wyobrażenia świętego jako jeźdźca walczącego w obronie chrześcijaństwa w Hiszpanii.
Wspomnienie liturgiczne
Kościół katolicki obchodzi wspomnienie św. Jakuba Starszego 25 lipca. W krajach hiszpańskojęzycznych dzień ten bywa obchodzony bardzo uroczyście – ze specjalnymi liturgiami, procesjami, a nawet pokazami fajerwerków (zwłaszcza w Santiago de Compostela).
Znaczenie duchowe i dziedzictwo
Święty Jakub Starszy jest symbolem odwagi, gotowości do poświęceń i duchowej drogi. To pierwszy z apostołów, który oddał życie za wiarę – jego przykład uczy wytrwałości, lojalności wobec Boga oraz odwagi w dawaniu świadectwa.
Camino de Santiago, którego jest duchowym patronem, to nie tylko droga fizyczna – ale i wewnętrzna podróż, czas refleksji, nawrócenia i spotkania z Bogiem. Miliony ludzi, niezależnie od wyznania, wieku i motywacji, wyrusza na tę drogę, inspirując się postacią św. Jakuba – pielgrzyma, apostoła, męczennika i świadka Zmartwychwstałego.
Zdjęcie w artykule: Święty Jakub Starszy jako pielgrzym, dawniej na Węgrzech, własność Marczella Nemesa, a następnie barona André Herzoga, 1610, Domena Publiczna, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:El_Greco_-_Saint_James_as_a_Pilgrim,_Baron_Andr%C3%A9_Herzog.jpg