Biały pszenny chleb – dzisiaj jeden z najbardziej pospolitych produktów spożywczych. Jeszcze 100 lat temu pożywiali się nim tylko zamożni i duchowni. Jaka jest historia chleba? Co w zamian jedli chłopi?
To już 12 tysięcy lat, od kiedy ludzie zajmują się wypiekiem chleba. Najstarsze źródła wskazują na to, że chleb był spożywany tak dawno na terenach Europy i Bliskiego Wschodu. Chleb zmieniał swój kształt, wygląd i właściwości, jednak zawsze stanowił podstawę codziennej diety, jak i w wielu przypadkach miał istotne znaczenie w obrzędach religijnych.
Jak zmieniał się wygląd chleba?
Początkowo chleb przypominał bardziej płaskie placki, najpierw pieczone na rozgrzanym kamieniu, następnie na blasze, czy pod glinianymi garnkami umiejscowionymi w żarnach, a po jakimś czasie w piecach. Wraz z upływem czasu nadawano mu coraz większej pulchności dzięki procesowi fermentacji i coraz bardziej przypominał ten spożywany obecnie.
Polski chleb
Pierwsze młyny pojawiły się w Polsce w XII wieku. Z kolei do najstarszych cechów piekarskich można zaliczyć ten powstały w Krakowie w 1260 roku.
Chleb biały od zawsze był najbardziej ceniony i przeznaczony – chociażby ze względu na jego cenę – najbogatszym warstwom społeczeństwa. Pojawiał się na dworach królewskich, na stołach szlachty i bogaczy, którzy mogli pozwolić sobie na taki rarytas. Sytuacja wyglądała całkiem odmiennie w przypadku chłopstwa. Dla najbiedniejszych przeznaczony był ciemny, żytni chleb. Należał on do diety chłopów, ubogich, ale i niewolników. Obecnie wiadomo, że ciemne pieczywo jest zdecydowanie zdrowsze od pszennego, pomaga w procesach trawiennych i dostarcza wielu wartości odżywczych oraz błonnika.
Chleb zazwyczaj pieczono raz w tygodniu, w sobotę. Gospodynie w ten sposób przygotowywały świeże pieczywo na niedzielę. Świeżo upieczony chleb smakował wybornie. Z biegiem kolejnych dni serwowano go z cukrem, a w bogatszych domach – ze śmietaną. Gdy chleb był już czerstwy, dodawano jego kawałki do mleka, które nadawało mu miękkości. Jednocześnie nieco urozmaicano wiejskie “ menu”.
Chleb w polskiej tradycji
Do chleba zawsze podchodzono z szacunkiem. Nawet wtedy, gdy upadł kawałek chleba, podnoszono go z godnością i ucałowywano.
Gdy natomiast formowano bochenek do pieczenia, zaznaczano go charakterystycznym nacięciem w postaci krzyża dla ochrony całej rodziny i błogosławieństwa na nowy tydzień.
W zamierzchłych średniowiecznych czasach bochenki chleba przeznaczone dla katów odwracano do góry nogami. W ten sposób zaznaczano, że są one właśnie dla kata przeznaczone. Nikt inny nie śmiał jeść tak odwróconego chleba.
Do dzisiaj istnieje tradycja weselna polegająca na witaniu pary młodej przed domem weselnym – chlebem i solą.
Chleb w chrześcijaństwie
Często motyw chleba pojawia się także w kościelnych, religijnych obrządkach. Bardzo często występuje on w Biblii, kiedy to Jezus rozmnożył chleb w czasie nauczania ludu, dzielił go również pomiędzy swoich uczniów na ostatniej wieczerzy. Z kolei w trakcie Mszy Świętej miejsce ma przeistoczenie chleba w Ciało Chrystusa. Najważniejsza symbolika związana z mocno zakorzenionym chrześcijaństwem odnosi się właśnie do chleba. Nie można zatem podważać jego znaczenia w polskiej kulturze, religii, obyczajowości, zabobonnych wierzeniach i codziennym życiu – szczególnie chłopskiej części społeczeństwa.
