Społeczeństwo chłopskie, choć na pierwszy rzut oka jednorodne, charakteryzowało się złożoną hierarchią i różnorodnością statusów społecznych. Na pozycję chłopa wpływały zarówno czynniki ekonomiczne, jak wielkość gospodarstwa czy posiadanie ziemi, jak i społeczne, takie jak pełnione funkcje w lokalnej wspólnocie. Hierarchia ta kształtowała relacje międzyludzkie i codzienne życie wsi, odzwierciedlając złożoną strukturę dawnej społeczności wiejskiej.
Co wpływało na kształtowanie się różnić w społeczności chłopskiej w czasach Galicji?
W czasach Galicji można było zaobserwować dużą i wszechogarniającą nędzę — również na wsiach. Mimo wszystko pojawiało się pewne zróżnicowanie między chłopami, przez co kształtowała się w wiejskiej społeczności hierarchia. Chłop chłopu nie był równy. Miły na to wpływ:
- wielkość majątku, w tym wielkość gospodarstwa i ilość uprawianej ziemi,
- pełnione funkcje w społeczności wiejskiej,
- czynniki regionalne i etniczne, jak chociażby pochodzenie polskie, żydowskie, rusinowskie, co mogło regulować relacje sąsiedzkie, a także dostęp do zasobów i edukacji,
- poziom edukacji,
- relacje chłopów z dworem i administracją,
- reformy polityczne i gospodarcze, jak np. zniesienie pańszczyzny.
Kmiecie
Do najbogatszych chłopów należeli kmiecie. Była to najmniej liczna grupa mieszkańców wsi, którzy w swoim posiadaniu mieli nawet kilkadziesiąt morgów ziemi. Co więcej, na tym terenie prócz pól uprawnych dysponowali znaczną hodowlą bydła i zabudowaniami gospodarskimi. Mogli się pochwalić największymi domami, w których znajdowały się nawet dwie izby.
Kmieci było zatem stać na to, aby wynajmować sobie parobków, pastuchów i najemników do pracy przy całym gospodarstwie. Mieli także możliwości ku temu, aby się rozwijać, zajmować handlem, hodowlą ryb we własnych stawach rybnych. Do tej grupy zaliczano także chłopów mających swoje własne warsztaty i trudniących się w wyuczonym fachu, jak np. młynarz, czy kowal.
Zagrodnicy
Zagrodnicy stali poniżej najzamożniejszej grupy chłopów, czyli kmieci. Byli oni w posiadaniu ziemi pod uprawy, jednak nie aż tak znacznej. Przeważnie było to do 8 morgów gruntu. Co bogatsi pozwalali sobie zakup krowy lub konia. Zagrodników czasem nazywano także półkmieciami. Mieli oni także swoją, niewielką chałupę dla rodziny i hodowanego inwentarza.
Chałupnicy, znani również jako komornicy, kątnicy lub kucznicy
Komornicy mieli najgorzej. Byli najuboższą częścią chłopskiej społeczności. Ci w najlepszej sytuacji mogli poszczycić się niewielką jednoizbową chałupą. Do rzadkości należało, aby komornik był właścicielem krowy, czy konia. Ze względu na brak odpowiedniej ilości ziemi do uprawy i hodowli zwierząt, poszukiwali pracy jako najemnicy. To właśnie oni pracowali u bogatszych chłopów, czyli kmieci. Inni natomiast pracowali na folwarkach.
Najczęściej zajmowali się oni pracami sezonowymi. Ci najbiedniejsi, którzy nie mieli własnych domostw, pomieszkiwali w stodole lub w stajniach. Warto dodać, że w bogatych rodzinach kmieci nierzadko było tak, iż tylko jedno dziecko otrzymywało gospodarstwo po śmierci rodziców. Pozostali natomiast pozostawali bez majątku, dlatego też stawali się chałupnikami. Również i w ten sposób zwiększała się liczebność tej najniższej grupy społecznej pośród chłopów.
Hierarchia w społeczności chłopskiej Galicji była wynikiem złożonych zależności ekonomicznych, społecznych i kulturowych. Różnice te nie tylko kształtowały codzienne relacje wśród chłopów, ale także odzwierciedlały zmieniające się realia społeczne epoki.
Źródła:
Troski i radości chłopskiej rodziny galicyjskiej na przełomie XIX i XX wieku w świetle źródeł pamiętnikarskich, E. Dolata, „Wychowanie w Rodzinie” t. XIV (2/2016)
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/chalupnicy;4007843.html
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/zagrodnicy;3999867.html
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/panszczyzna;3954011.html
Zdjęcie w artykule: Kmieć, Batowski-Kaczor, Stanisław (1866-1946). Autor wzoru, Bochnia : Edition „Stella”, [1909-1932] (Bochnia : „Secesja”). Domena publiczna
