Zarówno utrzymanie właściciela ziemskiego, jak i całego państwa, wiązało się z koniecznością danin i podatków, jakie ponosić musieli chłopi (choć nie tylko oni). Początkowo, jeszcze za czasów panowania Piastów, jedynym znanym podatkiem była dziesięcina. Typowo świecki podatek przybrał formę kościelnej daniny, po tym jak Mieszko I przyjął chrzest i Polska zaczęła bardziej zacieśniać swoje więzi z kościołem katolickim. Jakie rodzaje podatków na przestrzeni wieków musieli płacić chłopi?
Dziesięcina
Dziesięcina początkowo była podatkiem płaconym na rzecz kościoła katolickiego przez władcę. Od XI wieku obowiązek jej płacenia został przerzucony na poddaną ludność, czyli chłopów. Danina ta miała charakter stały i wynosiła 1/10 uzyskiwanych plonów.
W XIII wieku pojawiła się tzw. dziesięcina snopowa i wynosiła co dziesiąty snopek zboża. Z czasem jednak powstawały kolejne formy dziesięciny małdratowej i pieniężnej.
Jak się okazuje, szlachta także była zobowiązana do płacenia dziesięciny. Mimo iż był to obowiązkowy podatek, a za jego nieprzestrzeganie groziła nawet ekskomunika, wielu uchylało się od płatności dziesięciny swobodnej na dowolny obiekt sakralny.
Ostatnie datki w ramach dziesięciny przyjmowano w drugiej połowie XIX wieku, czyli stosunkowo niedawno. Wtedy to doszło do całkowitego zniesienia tej należności względem kościoła katolickiego na ziemiach polskich.
Poradlne
Poradlne to dawny podatek gruntowy, który wprowadzono na przełomie XIII – XIV wieku. Była to danina prawa książęcego, a jej wysokość zależała od wielkości ziem uprawnych należących zarówno do szlachty, jak i duchowieństwa. To bowiem te dwa stany miały obowiązek jego uiszczania. W tamtych czasach jednostką miary stosowaną przy określaniu wielkości posiadanych włości było radło. Jedno radło to około 8,4 hektara.
Wysokość podatku ulegała zmianie, na co wpływ miały nadawane szlachcie przywileje. Przykładem jest przywilej koszycki z 1374 roku, kiedy to wysokość opłaty wynosiła jedynie 2 grosze od łana. Należy zaznaczyć, że obniżenie wysokości podatku w tamtym roku tyczyło się jedynie szlachty. Duchowieństwo dostąpiło tego zaszczytu dopiero w 1381 roku.
Pod koniec XIV wieku podatek ten zaczęto nazywać łanowym. Z kolei w pierwszej połowie XVII wieku przyjął on powszechną nazwę podatku podymnego.
Skojec, Scotus, Podworowe
Podworowe stanowiło daninę prawa książęcego, którą pobierano od każdego dworu, miejskiego domu oraz przynależnych terenów. Podatek ten miał charakter corocznej daniny i przyjmował różną formę. Opłata nie miała charakteru pieniężnego, a w naturze, co oznaczało przekazywanie określonej części żywego inwentarza lub zbiorów. Podatek ten przestał być pobierany między XIII a XV wiekiem.
Podwodne
Była to nietypowa forma podatku, ponieważ nie wiązała się z płatnością ani daniną, jedynie z podwożeniem wojsk, monarszej świty, czy całego ekwipunku władcy. Do przewożenia konieczny był wóz, furmanka z koniem lub końmi. Podatek Podwody obowiązywał w Polsce za czasów panowania Piastów. Mógł nosić inną nazwę, mianowicie Angaria lub Perangaria.
Inne interesujące daniny, podatki i obowiązki
Przewód – tak określano obowiązek, zgodnie z którym wskazane przez dwór osoby musiały uczestniczyć w poszukiwaniach, pościgach złoczyńców.
Stróża – początkowo był to obowiązek ochrony budynków obronnych i zamków. Z czasem powinność ta zaczęła polegać wyłącznie na dostarczaniu wojsku żyta i owsa.
Mech – była to danina obowiązująca od połowu ryb na terenach ku temu przeznaczonych, jak stawy, jeziora i rzeki.
Targowe – opłata od towarów sprzedawanych na targowiskach.
Naraz – to danina z miodu, którą składały wdowy ponownie wychodzące za mąż.
Bibliografia:
Słownik ilustrowany Języka Polskiego, Tom II, Wydawnictwo M.Arcta, 1950
Lud Polski, Jego zwyczaje, zabobony, Ł. Gołębiowski, Wyd. a. Kaczurba, Lwów 1884
Zdjęcie:
Wieśniak zażywający tabakę autorstwa Piotrowski, Antoni (1853-1924) rola (klasyfikacja) twórcy / hasła osobowe / malarz – 1857 – Muzeum Narodowe w Warszawie, Poland – Public Domain.
