Historia Drugiego Planu Wielki Strajk Chłopski z sierpnia 1937 roku był jedną z największych akcji protestacyjnych zorganizowanych przez ruch ludowy w II Rzeczypospolitej. Strajk nie był protestem o charakterze ekonomicznym, ale masowym wystąpieniem politycznym wymierzonym w rządzące elity sanacyjne. Stanowił kulminację narastającego konfliktu między władzą a ruchem chłopskim i był wyrazem frustracji milionów mieszkańców wsi wobec pogarszającej się sytuacji społeczno-gospodarczej oraz marginalizacji politycznej chłopów.
Tło społeczno-polityczne
Lata 30. XX wieku były dla polskiej wsi okresem głębokiego kryzysu. Wielki kryzys gospodarczy, który dotarł do Polski w 1930 roku, uderzył szczególnie mocno w chłopów. Ceny płodów rolnych gwałtownie spadły, dochody gospodarstw malały, a obciążenia podatkowe nie ulegały zmianie. Głód, bezrobocie i masowa emigracja zarobkowa stały się codziennością.
Jednocześnie obozowi sanacyjnemu, sprawującemu władzę po zamachu majowym 1926 roku, nie udało się zrealizować skutecznej reformy rolnej, mimo jej zapowiedzi. Co więcej, polityka represji wobec opozycji – w tym ruchu ludowego – tylko pogłębiała antagonizmy społeczne.
Rola Stronnictwa Ludowego
Głównym organizatorem protestu było Stronnictwo Ludowe (SL), powstałe w 1931 roku z połączenia PSL „Wyzwolenie”, PSL „Piast” i Stronnictwa Chłopskiego. SL reprezentowało interesy chłopów i było największą partią opozycyjną II RP. W 1937 roku pod przewodnictwem Wincentego Witosa i Macieja Rataja kierownictwo SL postanowiło zorganizować ogólnopolski strajk polityczny, którego celem było zamanifestowanie sprzeciwu wobec dyktatorskich rządów sanacji oraz domaganie się demokratyzacji życia publicznego, reformy rolnej i poprawy sytuacji ekonomicznej chłopów.
Przebieg strajku
Strajk został ogłoszony na okres 15–25 sierpnia 1937 roku. Miał on formę biernego oporu, polegającego na wstrzymaniu się od pracy, zaniechaniu dostaw płodów rolnych do miast, zamknięciu sklepów i zakładów usługowych na wsi, a także zablokowaniu dróg.
W akcji wzięło udział ponad 600 tysięcy chłopów w ponad 12 tysiącach wsi na terenie kilkunastu województw, głównie południowych i centralnych. Największe nasilenie protestu miało miejsce w województwach: krakowskim, lwowskim, lubelskim, kieleckim i tarnopolskim.
Choć strajk miał charakter pokojowy, w wielu miejscowościach dochodziło do brutalnych interwencji policji i wojska. Władze sanacyjne, uznając strajk za próbę destabilizacji państwa, zareagowały siłą. W czasie tłumienia protestów zginęło 44 chłopów, a ponad 500 zostało rannych. Około 5000 osób aresztowano, z czego wielu działaczy SL skazano na kary więzienia.
Reakcje i skutki
Rząd sanacyjny uznał strajk za nielegalny i próbę buntu. W prasie prorządowej protest przedstawiano jako działanie na szkodę państwa i inspirowane przez „wrogie siły” – często z insynuacjami o wpływach komunistycznych, mimo że SL stanowczo odżegnywało się od komunizmu.
Mimo represji i braku natychmiastowych efektów politycznych, strajk wzmocnił pozycję Stronnictwa Ludowego jako głównej siły reprezentującej interesy chłopów i ujednolicił wieś wokół wspólnych postulatów demokratycznych. W dłuższej perspektywie wydarzenie to przyczyniło się do politycznego ukształtowania powojennego ruchu ludowego i pamięci o społecznej roli chłopstwa w Polsce.
Wielki Strajk Chłopski w pamięci historycznej
Po II wojnie światowej, w PRL, pamięć o strajku była w części zawłaszczana przez propagandę komunistyczną, mimo że faktyczni przywódcy SL – tacy jak Witos – byli przeciwnikami zarówno sanacji, jak i komunizmu. Dopiero po 1989 roku możliwa stała się pełna, historyczna ocena wydarzeń z sierpnia 1937 roku.
Obecnie Wielki Strajk Chłopski uznawany jest za symbol walki o prawa obywatelskie, demokrację i godność mieszkańców wsi. Pamięć o nim kultywowana jest m.in. przez współczesne PSL, a także przez instytucje historyczne i samorządy lokalne.
Wielki Strajk Chłopski z 1937 roku był punktem zwrotnym w historii polskiego ruchu ludowego. Choć brutalnie stłumiony, pokazał siłę zorganizowanej wsi i zdolność chłopów do politycznego działania. Strajk był wyrazem dążeń do demokracji, sprawiedliwości społecznej i szacunku dla warstwy chłopskiej – w czasach, gdy była ona systematycznie marginalizowana przez elity II RP.
Zdjęcie w artykule: Polesie, dwaj wieśniacy przed drewnianą chatą, około 1935, Domena Publiczna, https://polona.pl/item-view/69ed98c4-67f5-499f-8b17-c89958499799?page=0
