Czasy pańszczyźniane to nic innego, jak okres poddaństwa chłopów. Świadczyli oni pracę na rzecz pana, czyli feudała, a w zamian za to mogli korzystać z gospodarstwa, które zamieszkiwali. Jak się więc łatwo domyślić, nie należało ono do nich. Mogli się jednak znajdować na jego terenie i użytkować w zamian za posługę wszelkiego typu na rzecz właściciela folwarku. Wieś pańszczyźniana różni się od wsi uwłaszczonej. Dlatego również i pobudki, którymi kierowano się podczas kojarzenia małżeństw będą odmienne.
Wieś pańszczyźniana a uwłaszczona
O ile po uwłaszczeniu kandydaci na małżonków musieli wnieść do małżeństwa ziemię, tak w przypadku wsi pańszczyźnianej w XVIII wieku chłopi zazwyczaj nie mieli żadnych praw do ziemi. Wyjątkiem może być prawo zakupne, z którego korzystano stosunkowo rzadko, gdyż i tak opierało się wyłącznie na zgodzie dworu. Prawo to, ze względów ekonomicznych, często ograniczano, a po licznych wojnach w XVIII wieku podważano prawo zakupne bez dowodu w postaci dokumentu. Często chłopi nie mieli żadnego potwierdzenia, przez co ich prawo nie było dłużej uwzględniane. We wsi pańszczyźnianej nie był to zatem warunek zawarcia małżeństwa wśród chłopów.
Silna władza feudała
Pan na włościach musiał podjąć decyzję, czy nowe małżeństwo pozostanie na ziemi uprawianej przez ich rodziców, czy zostanie osadzone w innym gospodarstwie. Niekiedy oddawano pod uprawę ziemie, które były nieobsadzone. Każda sytuacja wymagała indywidualnego podejścia pod kątem ekonomicznym, korzystnym dla dworu.
Wielu chłopów z ciężkim sercem decydowało się na takie rozwiązanie. Dopiero co zawarli małżeństwo, a musieli rozpocząć je od ciężkiego kawałka chleba. Przywrócenie do użyteczności stojących odłogiem ziemi, często stworzenie gospodarstwa od podstaw w połączeniu z obowiązkami pańszczyźnianymi nie było prostym zadaniem.
Sprawa posagu
Co zatem można było wnieść na nową drogę życia? Tylko dobra osobiste, jak przedmioty codziennego użytku, odzież, bielizna, inne przedmioty, których chłopi na własny użytek nie mieli zbyt wielu. Z tego względu bardzo często stosowaną praktyką było kojarzenie małżeństw między córkami gospodarzy, a włóczykijami, którzy przychodzili na wieś. Pozostawali oni wtedy na gospodarstwie, co zapewniało byt wszystkim domownikom, dodatkowe ręce do pracy i majątek własny w tej samej, nienaruszonej formie. Kobieta również pozostawała w domu i nie musiała z częścią dobytku udawać się na inne gospodarstwo.
Kobiety, również wielodzietne, często wybierały na mężów właśnie pojawiających się znikąd mężczyzn. Potrzebowały one pomocy przy gospodarstwie. Brak męskiego wsparcia mógł bowiem wiązać się z niewypełnieniem wszystkich obowiązków, co z kolei mogło skutkować odebraniem gospodarstwa i przekazaniem go w bardziej gospodarne ręce. Kobieta mogła zostać wyrzucona na bruk wraz z dziećmi.
Kobiecym posagiem mogło zatem być dobre wychowanie, obyczajowość, poszanowanie dla tradycji, skromność, pracowitość, ciche i spokojne, wręcz podległe usposobienie, pieniądze, jak i sprzęt stosowany w kuchni, czy przy innych obowiązkach domowych pełnionych przez kobietę.
Wiek przyszłych małżonków
Do małżeństwa były gotowe osoby, które fizycznie mogły już podołać wypełnianiu obowiązków związanych z chłopskim życiem i codziennością. Kobiety miały zazwyczaj 18-20 lat, a mężczyźni 20-25 lat. Można tutaj wymienić dwa rodzaje małżeństw, jakie kojarzono na wsiach pańszczyźnianych. Pierwszym z nich były oczywiście młode osoby, pomiędzy którymi różnica wieku wynosiła średnio pięć lat. Do drugiego rodzaju zalicza się małżeństwa wtórne, między wdowami i wdowcami, wśród których różnice wieku mogły być zdecydowanie większe.
Miłość
Niestety kwestie uczuć nie odgrywały dużej roli w kojarzeniu małżeństw. Oczywiście zdarzały się takie związki, ale należały do rzadkości. Priorytetem było stworzenie związku, który jako samodzielna grupa społeczna będzie w stanie podołać trudnej rzeczywistości chłopskiej i pracy. Biorąc pod uwagę, że interes feudała miał tutaj istotne znaczenie, trzeba było uzyskać jego zgodę na ślub. Było to trudne w sytuacji, gdy wiązało się z koniecznością opuszczenia wsi przez chłopa lub chłopkę. Z przyczyn ekonomicznych i utraty siły roboczej taki związek mógł nie otrzymać pozwolenia ze strony szlachty. Ewentualnie godzono się na “wymianę” chłopów między feudałami. W historii można znaleźć także przypadki zmuszania chłopstwa do małżeństw, by utrzymać stabilnie działające i przynoszące korzyści gospodarstwo. Rachunek ekonomiczny musiał się zgadzać i to było najważniejsze.
