Święty Andrzej Apostoł był jednym z Dwunastu Apostołów Jezusa Chrystusa i starszym bratem św. Piotra. Urodził się w Betsaidzie nad Jeziorem Genezaret w Galilei (dzisiejszy Izrael), w rodzinie rybaka imieniem Jonasz. Przed powołaniem przez Jezusa był uczniem Jana Chrzciciela – co potwierdza jego gorliwość religijna oraz gotowość na przyjęcie Mesjasza.
Andrzej to pierwszy uczeń, który poszedł za Jezusem – dlatego bywa nazywany „pierwszym powołanym” (gr. protoklētos). Jego decyzja, by iść za Chrystusem, miała kluczowy wpływ nie tylko na jego życie, ale również na losy chrześcijaństwa – to on przyprowadził do Jezusa swojego brata Szymona, który później stał się Piotrem – skałą Kościoła.
Życie i działalność apostolska
Andrzej był obecny przy wielu ważnych wydarzeniach z życia Jezusa – należał do grona Jego najbliższych uczniów. W Ewangelii według Jana widzimy go jako pośrednika między Jezusem a ludźmi – to on sprowadza chłopca z chlebami i rybami podczas cudownego rozmnożenia (J 6,8–9), oraz informuje Jezusa o obecności pogan, którzy chcą Go zobaczyć (J 12,20–22). Był człowiekiem otwartym, o wrażliwym sercu i głębokiej wierze.
Po Zesłaniu Ducha Świętego, jak głosi tradycja, Andrzej udał się na wschód – głosił Ewangelię w Azji Mniejszej, Tracji, Scytii, na wybrzeżu Morza Czarnego, a także w dzisiejszej Grecji i Gruzji. Jest uznawany za apostoła narodów słowiańskich – według późniejszej tradycji miał dotrzeć aż na tereny dzisiejszej Ukrainy i Rusi Kijowskiej, gdzie na wzgórzu w Kijowie miał postawić krzyż i zapowiedzieć przyszłe nawrócenie tych ziem.
Męczeństwo i śmierć
Święty Andrzej poniósł śmierć męczeńską około 60 r. n.e. w Patras, w Grecji, za panowania cesarza Nerona. Został skazany na ukrzyżowanie przez rzymskiego namiestnika Egeasza za głoszenie Chrystusa i nawracanie mieszkańców Achai. Według źródeł wczesnochrześcijańskich, święty Andrzej nie chciał umrzeć tak jak Chrystus, więc poprosił, by nie przybijano go do zwykłego krzyża łacińskiego, lecz do krzyża w kształcie litery „X” – który dziś nosi nazwę krzyża św. Andrzeja.
Przez dwa dni wisiał na krzyżu, nadal głosząc Ewangelię i umacniając wiarę zebranych. Świadectwo jego męczeństwa stało się inspiracją dla chrześcijan w całym cesarstwie.
Relikwie i ich losy
Ciało św. Andrzeja zostało pierwotnie pochowane w Patras, lecz w IV wieku cesarz Konstantyn Wielki nakazał przeniesienie jego relikwii do Konstantynopola. W 1208 r. część relikwii przewieziono do Amalfi (Włochy), gdzie spoczywają do dziś. Inne relikwie znajdują się m.in. w Rzymie oraz w Szkocji (St. Andrews), gdzie kult świętego rozwinął się szczególnie silnie.
W 1964 roku papież Paweł VI przekazał głowę świętego Andrzeja z powrotem do Patras jako znak pojednania z Kościołem prawosławnym.
Patronat Świętego Andrzeja
Święty Andrzej cieszy się czcią w całym chrześcijaństwie – zarówno katolickim, prawosławnym, jak i protestanckim. Jest patronem wielu krajów i zawodów:
-
Patron Szkocji – jego krzyż widnieje na fladze narodowej (biały krzyż św. Andrzeja na niebieskim tle), a miasto St. Andrews jest duchowym centrum kultu.
-
Patron Grecji, Rosji, Rumunii i Ukrainy – ze względu na jego misję ewangelizacyjną.
-
Patron rybaków, rybołówstwa, rzeźników i górników – z racji swego zawodu przed powołaniem.
-
Patron małżeństw i singli – w polskiej tradycji andrzejki były wieczorem wróżb dla niezamężnych kobiet.
-
Patron Kościoła Wschodniego i dialogu ekumenicznego – jako symbol jedności w różnorodności chrześcijaństwa.
Ikonografia
W sztuce przedstawiany jest jako dojrzały mężczyzna z długą brodą. Najczęściej towarzyszy mu krzyż w kształcie litery X (krzyż św. Andrzeja), ryba, sieci rybackie lub księga Ewangelii. W ikonografii wschodniej często występuje wśród dwunastu apostołów jako jeden z „filarów Kościoła”.
Wspomnienie liturgiczne
Kościół katolicki wspomina św. Andrzeja 30 listopada. W tradycji chrześcijańskiej to data szczególna – oznacza początek Adwentu (czas oczekiwania na przyjście Chrystusa), dlatego dzień św. Andrzeja uznaje się za duchową bramę do nowego roku liturgicznego.
W Polsce 30 listopada to także andrzejki – wieczór ludowych wróżb, który choć dziś ma raczej świecki charakter, historycznie miał związek z kultem świętego i modlitwą o dobrego męża lub żonę.
Dziedzictwo i znaczenie
Święty Andrzej to wzór bezinteresownego ucznia – pierwszy, który poszedł za Jezusem, i pierwszy, który przyprowadził do Niego innych. Jest symbolem misji, wiary, odwagi oraz wierności aż do śmierci. Jego życie i męczeństwo inspirowały chrześcijan przez wieki, a jego obecność w wielu tradycjach narodowych czyni go jednym z najbardziej uniwersalnych świętych w historii Kościoła.
Jego postać nie tylko łączy Wschód i Zachód chrześcijaństwa, ale również pokazuje, że każdy chrześcijanin jest wezwany do bycia „rybakiem ludzi” – niosącym Ewangelię w świat.
Zdjęcie w artykule: Św. Andrzej Apostoł, Bersenev, Ivan Arhipovič (1762-1789). Rytownik (1762-1789), 1784, Domena Publiczna, https://polona.pl/item-view/a38772d6-5b35-437d-8296-4ef144cafcf0?page=0