Święty Bartłomiej Apostoł (hebr. Bar-Tolmaj, czyli „syn Tolmaja”) był jednym z Dwunastu Apostołów powołanych przez Jezusa Chrystusa. W Nowym Testamencie jego imię pojawia się w katalogach apostołów (Mt 10,3; Mk 3,18; Łk 6,14; Dz 1,13), choć nie występuje jako bohater samodzielnych epizodów. Tradycja utożsamia Bartłomieja z Natanaelem (J 1,45–51), o którym pisze Ewangelista Jan.
Pochodził prawdopodobnie z Kany Galilejskiej, tego samego miasta, w którym Jezus dokonał pierwszego cudu – przemiany wody w wino. Był Izraelitą „bez podstępu”, jak określił go sam Chrystus:
„Oto prawdziwy Izraelita, w którym nie ma podstępu” (J 1,47).
Powołanie i działalność apostolska
Zgodnie z Ewangelią wg św. Jana, Natanael (czyli Bartłomiej) został przyprowadzony do Jezusa przez Filipa. Początkowo sceptyczny („Czy może być co dobrego z Nazaretu?”), szybko uwierzył w Jezusa jako Syna Bożego i Mesjasza, widząc Jego boską wiedzę i moc (J 1,45–51).
Po Zesłaniu Ducha Świętego Bartłomiej rozpoczął działalność misyjną. Według starożytnych źródeł oraz świadectw Ojców Kościoła (św. Euzebiusz z Cezarei, św. Hieronim, Rufin z Akwilei), głosił Ewangelię m.in.:
-
w Indiach (gdzie miał zostawić kopię Ewangelii św. Mateusza),
-
w Mezopotamii i Armenii,
-
w Arabii, Etiopii, Syrii i Persji.
To właśnie działalność w Armenii odegrała kluczową rolę w ugruntowaniu jego kultu na Wschodzie. Miał tam nawrócić króla Polymiosa, co wywołało wściekłość jego brata – króla Astiagesa.
Męczeńska śmierć
Bartłomiej poniósł śmierć męczeńską w sposób wyjątkowo brutalny – według tradycji został żywcem obdarty ze skóry, a następnie ścięty. Stało się to w Albanii Kaukaskiej lub w Armenii, w miejscowości Albanopolis (dzisiejsze Derbent lub Baku).
Ten sposób męczeństwa sprawił, że jego postać szczególnie mocno zapisała się w ikonografii – bywa przedstawiany z nożem (narzędziem kaźni) lub z własną skórą, zwiniętą niczym szata.
Relikwie i kult
Część relikwii św. Bartłomieja miała trafić w średniowieczu do Rzymu, gdzie spoczęły na wyspie na Tybrze, w bazylice San Bartolomeo all’Isola, wzniesionej przez cesarza Ottona III. Inne relikwie znajdują się m.in. we Florencji, Frankfurtcie nad Menem i w Lipari (Włochy), gdzie kult świętego jest szczególnie żywy.
W Kościołach wschodnich Bartłomiej czczony jest jako jeden z wielkich apostołów-misjonarzy, a jego śmierć stanowi symbol niezłomności w wierze i poświęcenia.
Patronat Świętego Bartłomieja
Święty Bartłomiej jest patronem wielu grup zawodowych, miast i krajów. Szczególną opieką otacza rzemieślników pracujących z ostrymi narzędziami, a także tych związanych z przetwórstwem mięsa i skóry.
Bartłomiej Apostoł jest patronem:
-
garbarzy, rzeźników, krawców, introligatorów, szewców, siodlarzy, kaletników,
-
alpinistów i pasterzy owiec,
-
pielgrzymów i podróżnych,
-
miast: Frankfurtu nad Menem, Maastricht, Lipari, Cremony, Szydłowca i Głogówka,
-
oraz Armenii, jako jednego z jej pierwszych ewangelizatorów.
W tradycji ludowej przypisywano mu moc ochrony przed chorobami skóry (zwłaszcza trądem), chorobami nerwowymi i epilepsją.
Ikonografia i atrybuty
W ikonografii św. Bartłomiej przedstawiany jest najczęściej jako:
-
mężczyzna z nożem w dłoni – symbolem jego męczeństwa,
-
trzymający swoją własną skórę (często przewieszoną przez ramię),
-
nierzadko w towarzystwie księgi (Ewangelii) i smoka (symbolu pokonanych herezji).
Jednym z najsłynniejszych przedstawień Bartłomieja jest rzeźba autorstwa Marco d’Agrate (1562), znajdująca się w katedrze mediolańskiej – ukazuje go w anatomicznym realizmie, bez skóry, lecz pełnego siły i godności.
Wspomnienie liturgiczne
W Kościele katolickim wspomnienie liturgiczne św. Bartłomieja przypada 24 sierpnia, a w Kościołach wschodnich jest czczony 11 czerwca (według kalendarza juliańskiego).
W wielu regionach Europy dzień ten był niegdyś dniem odpustów, jarmarków i ludowych świąt plonów, zwłaszcza na wsiach, gdzie uważano Bartłomieja za zwiastuna końca lata.
Znaczenie duchowe
Święty Bartłomiej jest wzorem niezachwianej wiary i odwagi – mimo brutalnej śmierci, pozostał wierny Chrystusowi do końca. Jego życie jest przykładem duchowego radykalizmu, gotowości do poświęceń i bezkompromisowej prawdy.
Jako „Izraelita bez podstępu” symbolizuje czystość intencji, prawość serca i głęboką duchową tożsamość. Jego obecność w gronie najbliższych uczniów Jezusa podkreśla, że Bóg wybiera nie tylko elity, ale ludzi prostych i uczciwych, których serca są gotowe na przyjęcie Słowa.
Zdjęcie w artykule: Icones Christi, Mariae Virginis et Apostolorum, Barbé, Jean Baptiste (1578-1649), [ca 1601-non post 1649], Domena Publiczna, https://polona.pl/item-view/e9a96f17-255f-4d27-bfac-e5bee962468c?page=13