Na dawnej wsi studnia była nie tylko źródłem wody, ale także miejscem, wokół którego koncentrowało się życie mieszkańców. Codzienne czerpanie wody stanowiło nieodłączny element życia chłopów, wymagający wysiłku fizycznego, ale i zręczności. W artykule przyjrzymy się, jak wyglądały studnie wiejskie, jak działały mechanizmy czerpalne, oraz jakie wierzenia i tradycje towarzyszyły temu niezbędnemu elementowi życia.
Spis treści
- Typy studni na wsi
- Codzienne czerpanie wody
- Wierzenia związane ze studniami
- Studnia jako centrum życia wspólnotowego
- Studnie w zapisach historycznych
Typy studni na wsi
W zależności od regionu wiejskie studnie różniły się konstrukcją i mechanizmem czerpania wody. Najstarsze były studnie kopane, wzmocnione drewnianymi belkami, które zabezpieczały ściany przed osuwaniem się ziemi. W XIX wieku popularne stały się studnie obudowane kamieniem lub cegłą. W niektórych miejscowościach stosowano mechanizmy kołowe lub żurawie – proste urządzenia dźwigniowe, które znacznie ułatwiały podnoszenie ciężkich wiader pełnych wody.
Codzienne czerpanie wody
Zadanie czerpania wody przypadało zazwyczaj kobietom i dzieciom. Niosąc ciężkie wiadra na nosidłach, pokonywały nieraz znaczne odległości od studni do gospodarstwa. W zimie woda w studni mogła zamarzać, co wymagało kruszenia lodu specjalnymi narzędziami. Na wsiach używano głównie drewnianych wiader, które ze względu na porowatość drewna często przeciekały – problem ten rozwiązano w XIX wieku, wprowadzając wiadra cynowe.
Wierzenia związane ze studniami
Studnie były otaczane aurą sacrum. Wierzono, że woda w studni ma zdolności oczyszczające i ochronne. Przed każdym czerpaniem wody niektórzy mieszkańcy odmawiali krótką modlitwę, wierząc, że woda pochodzi bezpośrednio od Boga. Istniały również przesądy – wrzucenie kamienia do studni mogło przynieść nieszczęście, a w niektórych wsiach wierzono, że studnie są zamieszkane przez duchy przodków.
Studnia jako centrum życia wspólnotowego
Studnia była miejscem spotkań, rozmów i wymiany informacji. Kobiety, które spotykały się przy studni, dzieliły się wiadomościami o rodzinie, sąsiadach i życiu w wiosce. Wspólne noszenie wody integrowało społeczność, a także uczyło dzieci odpowiedzialności od najmłodszych lat.
Studnie w zapisach historycznych
Kroniki wiejskie często wspominają o studniach jako o najważniejszych punktach infrastruktury. W pamiętnikach Jana Słomki opisano budowę studni w galicyjskich wsiach jako wydarzenie na skalę wspólnoty – angażujące całą społeczność. Podobne opisy pojawiają się w dziełach Józefa Gackiego, który zwracał uwagę na zwyczaj błogosławienia nowo wybudowanych studni.
Rozważania nad rolą studni w życiu chłopów ukazują, jak kluczowe znaczenie miały te proste konstrukcje. Studnia była nie tylko źródłem wody, ale także symbolem wspólnoty, czystości i życia. Do dziś studnie są świadectwem minionych czasów, przypominając o trudach codzienności i wyjątkowych tradycjach naszych przodków.
Zdjęcie: Przy studni, 1950
Bibliografia:
- Bogucka, Maria. Życie codzienne w dawnej Polsce. Warszawa: PIW, 1987.
- Słomka, Jan. Pamiętniki włościanina. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1969.
- Gacki, Józef. Obyczaje wiejskie i miejskie. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 1880.
- Piętkowa, Zofia. Woda w tradycji ludowej. Lublin: UMCS, 1992.
