Wiosna, lato, jesień, zima. Cztery pory roku, jakie charakteryzują klimat Polski i wielu krajów Europy, wymusza dostosowanie się do zmiennych warunków atmosferycznych, w tym temperatury panującej na zewnątrz. O ile latem nie ma z tym problemu, tak zimą, szczególnie siarczystą i mroźną, ogrzewanie domów jest podstawową potrzebą zapewniającą komfort mieszkańcom. W dzisiejszych czasach nie ma z tym problemu. Wielu korzysta z ogrzewania centralnego, gazowego, elektrycznego. Wystarczy ustawić termostat i cieszyć się przytulnym ciepłem. Jak jednak z ogrzewaniem radzono sobie dawniej?
Ogniska i paleniska
Jedną z pierwszych form ogrzewania było klasyczne ognisko. Przygotowywano w chłopskiej chacie niewielkie palenisko, które budowano z kilku kamieni. O ile na zewnątrz nie było problemu z takim źródłem ciepła, tak jednak w pomieszczeniach zamkniętych rozprzestrzeniał się dym. Przeszkadzał on w codziennym funkcjonowaniu. Aby się z nim uporać, w dachach pozostawiano specjalny otwór, przez który ulatniał się dym wydobywający się z ogniska, czy z paleniska.
Alternatywą dla tego systemu ogrzewania, która umożliwiała uniknięcie przedostawania się nadmiaru dymu, było rozpalanie ognia na zewnątrz i wnoszenie do pomieszczenia wyłącznie rozżarzonych żaren.
Obudowane paleniska i kominki
Z czasem zaczęto szukać bardziej wyrafinowanych sposobów na ogrzewanie pomieszczeń i usuwanie gromadzącego się dymu. Na wsiach ciężko było wyobrazić sobie ogrzewanie podłogowe, dlatego też zaczęto zastanawiać się nad innymi metodami. Zwykłe palenisko zaczęło przybierać postać komina dzięki dodanym do niego ścianom. Częściowo przypominało zatem kominek, ale umożliwiało ukierunkowywanie dymu i jego przepływ na zewnątrz. Było to lepsze rozwiązanie w przypadku domostw, które wraz z przemijającymi latami budowano wyższe.
Piece do wypieku chleba
Innym pomysłem na ogrzewanie było zastosowanie pieców wykorzystywanych do pieczenia chleba. W pierwszej kolejności rozpalano w nich ogień, doprowadzano do powstania żaru. Taka gliniana komora dobrze utrzymywała ciepło, dlatego też służyła w izbach. Po powstaniu popiołu wyjmowano żar z komory, a następnie wkładano surowy bochenek chleba. Taki piec chlebowy ogrzewał wnętrze, a jednocześnie umożliwiał przygotowanie podstawowego produktu spożywczego.
Piece kaflowe
Od XIV wieku aż do XVIII wieku stosowano piece kaflowe. Pierwsze z nich powstawały z gliny i miały tradycyjny, prostokątny kształt. Początkowo miały otwarte palenisko, ale odprowadzały dym przez wysoki kanał. Z czasem obudowa zaczynała być nie tylko praktyczna, ale i dekoracyjna. Kafle, które przypominały niewielkie płytki, były zdobione, kolorowane. Kafle mogły być proste, ale i bardzo wyszukane, a nawet złocone, czy zdobione podobiznami znanych osobistości. Te ostatnie oczywiście powstawały w domach możnych i arystokratów. Piece kaflowe najczęściej ogrzewały jedno pomieszczenie. Jeśli budowa architektoniczna domu obejmowała więcej izb, decydowano się na postawienie kolejnego pieca, aby ogrzać wnętrze.
Piece z przypieckiem
Innym rozwiązaniem, które można zobaczyć w skansenach, to piece z przypieckiem. Dobudowywano lub domontowywano ławę, lub nadbudówkę, która służyła nie tylko za miejsce do siedzenia, ale i do spania. Przypiecek znajdował się wokół pieca, za nim lub nad nim.
Własny ciepły kąt był i jest niezwykle istotny w życiu każdego człowieka. Wraz ze stopniową ewolucją w systemach grzewczych pojawiło się także ogrzewanie centralne, z piecem montowanym w piwnicy lub kotłowni. Jak wiadomo, w takich piecach palono nie tylko drewnem i węglem. Wrzucano wszystko, co popadnie, czyli śmieci, odpady, buty, zużyte ubrania itd. Było to jednak bardzo duże obciążenie dla środowiska naturalnego. Obecnie świadomość ekologiczna ma wpływ na specyfikę rozwiązań grzewczych stosowanych w prywatnych domach, jak i rodzaj paliw energetycznych spalanych w piecach.
Zdjęcie: Piec kaflowy, lata 1910-1919, Międzynarodowe Centrum Zarządzania Informacją,
Bibliografia:
https://apcz.umk.pl/AUNC_ZiK/article/view/AUNC_ZiK.2011.043/2015
https://www.wilanow-palac.pl/czy_w_dawnych_wnetrzach_bylo_cieplo.html
https://www.ekologia.pl/dom-i-ogrod/energia-dla-domu/w-poszukiwaniu-ciepla-dawne-sposoby-i-systemy-ogrzewania-pomieszczen,17558.html
https://wynalazki.andrej.edu.pl/wynalazki/29-o/413-ogrzewanie
https://www.infona.pl/resource/bwmeta1.element.ID-f33347a0-337e-451c-a2ef-6db42f8cea08/content/partDownload/content/full-text/f56b9639-4804-469f-a102-249d4c7d8db5
